Er bod gan Awdurdodau’r Parciau Cenedlaethol fframwaith eglur i helpu i gyflawni eu swyddogaethau allweddol, mae cyfleoedd i gryfhau trefniadau llywodraethu.

Mae gan Awdurdodau’r Parciau Cenedlaethol (APCau) orchwyl i warchod peth o dreftadaeth ddiwylliannol a rhai o gynefinoedd amgylcheddol pwysicaf Cymru. Mae ganddynt hefyd rôl allweddol yn ymateb ein gwlad i’r argyfwng hinsawdd. Eto, fel llawer o gyrff cyhoeddus, mae APCau yng Nghymru wedi wynebu cyllidebau gostyngol dros y 15 mlynedd ddiwethaf. Ynghyd â galw cynyddol, mae’r pwysau a wynebir gan APCau yn amlygu pwysigrwydd llywodraethu da a gwerth am arian.

Mae ein hadroddiad yn ystyried y model llywodraethu ar gyfer APCau a sut y caiff ei roi ar waith. Mae gan bob un o’r tri APC yng Nghymru 18 aelod. Caiff dwy ran o dair eu henwebu o’r awdurdodau unedol perthnasol ac fe gaiff traean o’r aelodau eu penodi gan Lywodraeth Cymru. Mae ein hadroddiad yn amlygu cyfleoedd i adlewyrchu natur arbenigol gwaith APCau yn well yn y ffordd y caiff aelodau etholedig eu dethol a’u cynorthwyo i wneud eu gwaith.

Canfu ein hadroddiad hefyd ansicrwydd wrth ystyried i ba raddau y mae aelodau’n cael eu dwyn i gyfrif am eu cyfraniad at lywodraethu APCau. Mae trefniadau ffurfiol wedi’u sefydlu i oruchwylio eu hymddygiad; fodd bynnag, cyfyngedig yw’r trefniadau i werthuso cyfraniadau aelodau. Mae hyn yn golygu, er ei bod yn rôl y telir cydnabyddiaeth ariannol amdani, nad yw APCau yn gallu dangos y gwerth am arian a ddarperir trwy gyfraniadau aelodau.

Mae’r adroddiad yn codi cwestiynau ynglŷn ag addasrwydd model llywodraethu APCau ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i ystyried hyn yng nghyd-destun a graddfeydd amser ei hymrwymiad i ddynodi parc cenedlaethol newydd yng Nghymru. Mae’r model wedi’i fwriadu i gyfuno atebolrwydd democrataidd ag arbenigedd strategol a safbwyntiau cenedlaethol, ond mae gwendidau o ran y modd y caiff ei roi ar waith yn golygu nad yw cryfderau’r model ‘ar bapur’ wastad yn cael eu gwireddu’n ymarferol.

Mae ein hadroddiad hefyd yn amlinellu argymhellion i APCau a Llywodraeth Cymru mewn pedwar maes allweddol:

• Cynorthwyo aelodau i gyflawni eu rôl
• Sicrhau bod enwebiadau ar gyfer aelodau’n cefnogi llywodraethu da
• Gwella trefniadau atebolrwydd ar gyfer aelodau
• Adolygu pa un a yw’r model yn cyflawni’r hyn a fwriadwyd