Rhaid gwneud mwy i osgoi niwed i gleifion tra’u bod yn aros am driniaeth

Mae’r ôl-groniad ar gyfer gofal wedi’i gynllunio’n un o’r heriau mwyaf i’r GIG yng Nghymru. Nid yw targedau amseroedd aros wedi cael eu cyrraedd am nifer o flynyddoedd. Mae’r ôl-groniad hwn wedi cael ei wneud yn llawer gwaeth gan y pandemig.   

Ym mis Chwefror 2022, roedd bron i 700,000 o gleifion yn aros am ofal wedi'i gynllunio, cynnydd o 50% ers mis Chwefror 2020. Mae dros hanner y bobl sy’n aros ar hyn o bryd heb gael eu hapwyntiad cyntaf fel cleifion allanol sy’n golygu efallai nad ydynt yn gwybod gan beth y maent yn dioddef ac nad yw eu gofal yn gallu cael ei flaenoriaethu’n effeithiol.

Er bod atgyfeiriadau ar gyfer apwyntiad cyntaf fel claf allanol wedi bod yn codi am flynyddoedd, fe ostyngon nhw’n ddramatig ar ddechrau’r pandemig ac nid ydynt wedi dychwelyd yn llwyr i’r niferoedd cyn y pandemig. Rydym yn amcangyfrif, o’i gymharu â’r niferoedd cyn y pandemig, bod 550,000 o atgyfeiriadau ‘a allai fod ar goll’ a fydd o bosibl yn dod o hyd i’w ffordd yn ôl i mewn i’r system yn y pen draw. Pe bai hyd yn oed hanner yr atgyfeiriadau a allai fod ar goll yn rhai y mae angen triniaeth arnynt, bydd hyn yn cael effaith fawr ar adfer rhestrau aros a byddai’n cynyddu’r risg o niwed o ganlyniad i oedi cyn bod cleifion yn cael y gofal y mae ei angen arnynt.

Fe drefnodd Llywodraeth Cymru fod £200 miliwn ychwanegol ar gael yn ystod 2021-22 i helpu i fynd i’r afael â’r ôl-groniad o ran amseroedd aros; fodd bynnag, nid oedd cyrff y GIG yn gallu ei ddefnyddio i gyd. Fe wnaethant gynnig am £146 ac fe ddyrannwyd hynny iddynt, ond cafodd £12.77 miliwn ei ddychwelyd at Lywodraeth Cymru ar ddiwedd mis Mawrth 2022. Fe wnaeth cyrff y GIG nodi capasiti staff, diffyg lle ffisegol a chapasiti preifat cyfyngedig i ddarparu gofal wedi’i gynllunio fel rhwystrau i wario’r cyllid ychwanegol.

Dengys ein gwaith modelu ni y byddai’n cymryd hyd at saith mlynedd neu fwy i ddychwelyd rhestrau aros i’r lefelau cyn y pandemig.

Ar 26 Ebrill, fe gyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei chynllun ar gyfer trawsnewid a moderneiddio gofal wedi’i gynllunio a lleihau rhestrau aros yng Nghymru. Mae’r cynllun hwn yn nodi targedau ar gyfer adfer rhestrau aros rhwng 2022 a 2026. Mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi gwarantu cyllid ychwanegol o £185 miliwn am bedair blynedd hyd at ddiwedd 2025-26 i roi cymorth i gyflawni ei chynllun cenedlaethol – sydd wedi’i fwriadu i drawsnewid a moderneiddio gofal wedi’i gynllunio.

Mae cyllid ychwanegol gan Lywodraeth Cymru’n mynd i fod yn hanfodol i fynd i’r afael â’r ôl-groniad ond ni fydd hwn, ar ei ben ei hun, yn datrys y broblem. Mae angen i’r GIG oresgyn rhai rhwystrau difrifol hefyd, gan gynnwys effaith barhaus COVID ar wasanaethau, lleihau effaith gofal brys ar ddarparu gwasanaethau gofal wedi’i gynllunio a phrinderau staff a materion recriwtio hirsefydlog.

Mae ein hadroddiad yn gwneud pum argymhelliad yn seiliedig ar yr hyn y mae angen i Lywodraeth Cymru ei wneud wrth iddi roi ei chynllun cenedlaethol ar waith. Mae’r rhain yn cynnwys:

• Gweithio gyda chyrff iechyd i osod targedau cyflawni sy’n cynnwys uchelgais priodol;
• Cynhyrchu strategaeth ariannu eglur gan gynnwys buddsoddiad cyfalaf hirdymor;
• Datblygu cynllun y gweithlu i feithrin a chynnal capasiti gofal wedi’i gynllunio;
• Rhoi trefniadau arweinyddiaeth system ar waith i gyflawni’r cynllun;
• Sicrhau bod ei threfniadau’n canolbwyntio ar reoli risgiau clinigol sy’n gysylltiedig ag arosiadau hir, cefnogi cleifion tra’u bod yn aros, a darparu gofal yn effeithlon ac yn effeithiol

Ochr yn ochr â’n hadroddiad, rydym hefyd wedi cyhoeddi offeryn data amseroedd aros sy’n nodi’r gwahanol amseroedd aros fesul bwrdd iechyd [mae’n agor mewn ffenestr newydd].

Notes

• Mae'r data rydym yn ei ddefnyddio yn cyfeirio at lwybrau cleifion ac efallai y bydd gan glaf unigol fwy nag un cyflwr iechyd ac felly y bydd ar sawl llwybr. Mae hyn yn golygu bod nifer wirioneddol yr unigolion sy'n aros yn debygol o fod yn is.
• Mae’r adroddiad hwn yn nodi prif ganfyddiadau adolygiad lefel uchel yr Archwilydd Cyffredinol o’r modd y mae GIG Cymru’n mynd i’r afael â’r ôl-groniad o ran cleifion yn aros am driniaeth ac yn ymateb i’r heriau sy’n wynebu gofal wedi’i gynllunio.
• Mae ein hamcangyfrif ni o’r 550,000 o atgyfeiriadau ‘a allai fod ar goll’ yn wahanol i amcangyfrif Llywodraeth Cymru ei hun, sef oddeutu 500,000. Mae hyn i’w briodoli’n rhannol i’r ffaith ein bod wedi defnyddio’r wybodaeth fisol ddiweddaraf sydd ar gael gan gymharu patrymau atgyfeirio cyfredol â lefelau cyn y pandemig.